Ενδοοικογενειακή βία: Ένα από τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά.

«Σήμερα μέσα στο σώμα μου κάθομαι και μαθαίνω. Το γυναικείο σώμα μου σαν το δικό σας είναι στόχος σε κάθε δρόμο [… ] Παρακολουθώ μια γυναίκα που τολμάει. Τολμώ να παρακολουθώ μια γυναίκα. Τολμάμε να υψώνουμε τη φωνή μας.» (Herman, 1996).

Πάρα πολλές γυναίκες έχουν βιώσει κακοποίηση από το σύζυγο ή το σύντροφό τους (σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική). Η κακοποίηση γυναικών αποτελεί ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο με παγκόσμια διάσταση. Ουσιαστικά αποτελεί έκφραση της άνισης κατανομής δύναμης ανάμεσα στα δύο φύλα. Το κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον σε συνδυασμό με τις αντιλήψεις που επικρατούν, συντελούν στη διάκριση των γυναικών έναντι των αντρών.

Πρόκειται για ένα αθέατο φαινόμενο που συμβαίνει κατ’ επανάληψη πίσω από τις «κλειστές πόρτες» και θεωρείται δυστυχώς ακόμη και σήμερα οικογενειακή υπόθεση. Είναι ένα από τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά!

Τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας είναι στην πλειοψηφία γυναίκες - Τα περιστατικά αυξήθηκαν εν μέσω καραντίνας στην Ελλάδα

Πρωτίστως είναι καθοριστικής σημασίας να ορίσουμε τι ακριβώς είναι η ενδοοικογενειακή βία. Ενδοοικογενειακή κακοποίηση ή και οικογενειακή βία ονομάζεται η (με συνέπεια) βίαιη και κακοποιητική συμπεριφορά ενός ατόμου προς άλλο, μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, όπως στον γάμο ή, απλά, στη συμβίωση. Μπορεί, επίσης, να ονομαστεί και ενδόμυχη βία, όταν ένας σύζυγός, ή σύντροφος, είναι βίαιος προς την ενδόμυχη σχέση του. Αυτό περιλαμβάνει τόσο τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις, όσο και τις ιδίου φύλου σχέσεις ή, ακόμα, και πρώην συντρόφους και συζύγους. Η εν λόγω συμπεριφορά έχει πολλές μορφές βίας και κακοποίησης και μπορεί να διαπραχθεί σε σωματικό, λεκτικό και συναισθηματικό επίπεδο. Πολλές φορές περιλαμβάνει και οικονομικά, θρησκευτικά θέματα, καθώς και γονιμότητας. Η σεξουαλική μορφή, ωστόσο, είναι από τις πιο συνηθέστερες, η οποία περιλαμβάνει βίαιες και κακοποιητικές συμπεριφορές, όπως για παράδειγμα πνίξιμο και χειροδικία, μέχρι και ζημιά στα γεννητικά όργανα, καθώς επίσης και συζυγικό βιασμό. Σε κάποιες περιπτώσεις προκαλείται σωματική παραμόρφωση ή, ακόμα, και θάνατος. Παγκοσμίως, το κατά πλειοψηφία θύμα της ενδοοικογενειακής βίας είναι η γυναίκα, η οποία δέχεται πολλές μορφές βίας.Σε κάποιες χώρες, η ενδοοικογενειακή βία θεωρείται… δικαιολογημένη. Ειδικότερα σε υποθέσεις επιβεβαιωμένης ή υποθετικής μοιχείας από τη γυναίκα, είναι και μία νόμιμη πράξη. Έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει άμεση και σημαντική συσχέτιση μεταξύ του επιπέδου της ισότητας των δύο φύλων με τα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας. Η ενδοοικογενειακή βία είναι το έγκλημα που αποκρύπτεται περισσότερο από κάθε άλλο, σε όλο τον κόσμο, τόσο από τις γυναίκες όσο κι από τους άνδρες. Λόγω των κοινωνικών στιγματισμών σχετικά με την αρσενική θυματοποίηση, οι άνδρες αντιμετωπίζουν αυξημένη πιθανότητα να παραβλεφθούν από τους παρόχους περίθαλψης (Riviello, Ralph (1 Ιουλίου 2009). Manual of Forensic Emergency Medicine. Jones & Bartlett Learning. σελ. 129. ISBN 978-0763744625, Finley, Laura (16 Ιουλίου 2013). Encyclopedia of Domestic Violence and Abuse. ABC-CLIO. σελ. 163. ISBN 978-1610690010, Hess, Kären· Orthmann, Christine· Cho, Henry (1 Ιανουαρίου 2016). Criminal Investigation. Cengage Learning. σελ. 323. ISBN 978-1435469938.

Η ενδοοικογενειακή βία την περίοδο των περιοριστικών μέτρων χαρακτηρίστηκε από τους ειδικούς επιστήμονες ως η «πανδημία μέσα στην πανδημία» καθώς θύτης και θύμα ήταν υποχρεωμένοι να βρίσκονται στον ίδιο χώρο κάθε μέρα χωρίς διαλείμματα με την πρόσβαση στις υπηρεσίες βοήθειας να είναι σχεδόν αδύνατη.

Είναι γεγονός ότι παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση των καταγγελιών για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας ‘όπως καταγράφηκε τις ημέρες της «καραντίνας». Η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων τον Απρίλιο του 2020 έλαβε συνολικά 1.769 κλήσεις. Οι κλήσεις για περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας σχεδόν τετραπλασιάστηκαν τον μήνα της «καραντίνας». Τον Απρίλιο ανήλθαν σε 648 σε σύγκριση με τον προηγούμενο μήνα, τον Μάρτιο, που καταγράφηκαν 166 κλήσεις για παρόμοια περιστατικά.

Οι συνολικές κλήσεις για περιστατικά βίας τον Απρίλιο έφθασαν τις 1.070, ενώ οι αντίστοιχες κλήσεις τον Μάρτιο ήταν 325. Επτά στα δέκα περιστατικά βίας καταγγέλθηκαν από τα ίδια τα θύματα και τρία στα δέκα καταγγέλθηκαν από τρίτα πρόσωπα, όπως γονείς, παιδιά, αδέλφια, γείτονες και φίλοι. «Είναι φανερό πως η καμπάνια ενημέρωσης για τη στήριξη των γυναικών θυμάτων βίας κινητοποίησε τις ωφελούμενες, καθώς και τα τρίτα πρόσωπα στο να προχωρήσουν σε επικοινωνία με τη γραμμή SOS και να καταγγείλουν τα περιστατικά βίας» δήλωσε η γενική γραμματέας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων Μαρία Συρεγγέλα, τονίζοντας πως είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι εννιά στα δέκα άτομα που κάλεσαν στη γραμμή SOS 15900, τόλμησαν για πρώτη φορά να αναφέρουν το περιστατικό βίας, να ζητήσουν στήριξη και να στείλουν με τη σειρά τους σε όλες τις γυναίκες το μήνυμα «Μένουμε σπίτι αλλά δεν μένουμε σιωπηλές».

Τα περισσότερα θύματα βίας ήταν σύζυγοι-σύντροφοι (61%). Δηλαδή, 485 σύζυγοι-σύντροφοι τον Απρίλιο βίωσαν σκληρές εικόνες που δύσκολα θα ξεχάσουν, ενώ έντονο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι το 10% των περιστατικών βίας αφορούσε παιδιά (77 παιδιά). Το 8% των περιστατικών βίας αφορούσε πρώην συζύγους-πρώην συντρόφους (56 θύματα) και το 9% (67 περιστατικά) γονείς και αδέλφια.

Χιλιάδες ελληνικές οικογένειες δοκίμαζαν μια πρωτόγνωρη συνθήκη οικιακού εγκλεισμού. Γιατί αν ο συλλογικός μύθος θέλει το σπίτι «φωλιά» και «καταφύγιο», πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτό δεν ισχύει πάντα και σίγουρα όχι για όλους.

Όπως σημειώνουν οι ειδικοί, σε χρονικά διαστήματα όπου το ζευγάρι περνάει περισσότερο χρόνο μαζί, τα περιστατικά βίας αυξάνονται. Αυτό σχετίζεται με το γεγονός πως οι δύο σύζυγοι ή σύντροφοι μοιράζονται επιπλέον χρόνο μαζί και η τριβή θα φέρει στην επιφάνεια πιο γρήγορα και πιο εύκολα συμπεριφορές που περικλείουν βία, οποιασδήποτε μορφής. Είναι σημαντικό όμως να γνωρίζουμε πως ένας άνδρας που δεν είναι βίαιος, δεν θα γίνει ξαφνικά εξαιτίας μιας δύσκολης κατάστασης που μπορεί να αντιμετωπίζει.

Η κύρια ηλικιακή ομάδα που κάλεσε στη γραμμή SOS, ήταν από 40-54 ετών (27%), με αμέσως επόμενη την ηλικιακή ομάδα των 25-39 ετών (18%). Ηταν κυρίως γυναίκες έγγαμες (52%), με παιδιά (62%) και απασχολούμενες (21%). Το 40% ζήτησε ψυχοκοινωνική στήριξη και το 36% νομική συμβουλευτική και βοήθεια. Στις περιπτώσεις κοριτσιών θυμάτων βίας υπήρξε συνεργασία με το «Χαμόγελο του Παιδιού».

Σαράντα μία κλήσεις αφορούσαν αιτήματα φιλοξενίας σε ξενώνες, ενώ 15 από αυτές έκτακτα περιστατικά και χρειάστηκε να απομακρυνθούν τα θύματα άμεσα από το περιβάλλον τους. Τα θύματα και τα παιδιά τους φιλοξενήθηκαν σε ειδικά καταλύματα που εξασφάλισε η Γενική Γραμματεία σε συνεργασία με την Ελληνική Ιατροδικαστική Εταιρεία.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων διευκόλυνε την καταγγελία των περιστατικών βίας. Δεν υπήρξε τον καιρό της καραντίνας η ίδια ευκολία καταγγελίας της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελληνική Αστυνομία. Τα δηλωθέντα περιστατικά παρουσιάζουν μια μείωση της τάξεως του 20%-33% τον μήνα Μάρτιο και το πρώτο δεκαπενθήμερο του Απριλίου.

Ωστόσο η άρση των περιοριστικών μέτρων φαίνεται ότι αποκάλυψε μία άλλη διάσταση του προβλήματος. Ο απόλυτος έλεγχος που είχαν αποκτήσει οι κακοποιητές στα θύματά τους, αισθάνθηκαν ότι χάθηκε με την επάνοδο της κοινωνίας στους κανονικούς της ρυθμούς.

Πιθανότατα υπάρχει συσχετισμός από την άποψη ότι στην περίοδο της καραντίνας είχαμε μία ένταση της βίας, αλλά και του ελέγχου που ασκεί ο κακοποιητής στο θύμα. Με την άρση των περιοριστικών μέτρων και με το δεδομένο ότι αυτές οι γυναίκες μπορεί να αναζήτησαν βοήθεια για να ξεφύγουν από την κακοποιητική σχέση, γεγονός κομβικό, ο κακοποιητής νοιώθει ότι χάνει τον έλεγχο.

Η Ιαπωνία και η Τουρκία βρίσκονται στις πρώτες θέσεις χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά κακοποίησης γυναικών. Το κεντρικό ερώτημα είναι: «Τι είναι αυτό που εκτρέφει θύτες και κακοποιητικές συμπεριφορές;»

Φαινόμενα βίας και κακοποίησης έρχονται όλο και πιο συχνά στην επικαιρότητα.

Η γυναικοκτονία αποτελεί την κλιμάκωση της έμφυλης ή της ενδοοικογενειακής βίας. Πρόκειται για μία χρόνια συμπεριφορά. Δεν υπάρχει κακιά στιγμή και δεν υπάρχει καν στιγμή. Υπάρχει ένα μοντέλο συστηματικής κακοποίησης που στην απόλυτη κλιμάκωσή της φτάνει και στο φόνο.

Αντίστοιχα δεν υπάρχει και συγκεκριμένο προφίλ για τα θύματα της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας. Όπως καταδείχθηκε και στην έρευνα που έκανε το Κέντρο Μελετών Ασφαλείας του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη στο διάστημα της πρώτης καραντίνας υπό την επίβλεψη της καθηγήτριας εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Βασιλικής Αρτινοπούλου, τρεις στις δέκα γυναίκες απάντησαν ότι είχαν υποστεί βία το προηγούμενο διάστημα.

Συμβουλευόμενοι το διαφωτιστικό άρθρο «Domestic Violence and Abuse” (http://www.helpguide.org) διαπιστώνουμε ότι υπάρχει ένας προκαθορισμένος κύκλος της βίας στην ενδοοικογενειακή κακοποίηση. Ο φαύλος κύκλος - σχήμα βίας περιλαμβάνει τα παρακάτω στάδια: α) κακοποίηση – Ο κακοποιητικός σύντροφος ξεσπάει με επιθετική, υποτιμητική ή βίαιη συμπεριφορά. Η κακοποίηση αποτελεί επίδειξη εξουσίας ώστε να δείξει στο θύμα του «ποιος είναι το αφεντικό». Β) Ενοχή – Μετά την κακοποίηση ο θύτης νιώθει ενοχή, αλλά όχι γι’ αυτό που έχει κάνει. Ανησυχεί περισσότερο για το ενδεχόμενο να τον πιάσουν και να υποστεί τις συνέπειες των πράξεών του. Γ) Δικαιολογίες – Ο κακοποιητικός σύντροφος εκλογικεύει αυτό που έκανε. Το άτομο μπορεί να χρησιμοποιήσει μια σειρά από δικαιολογίες ή να κατηγορήσει το θύμα του για τη συμπεριφορά του – οτιδήποτε προκειμένου να μην πάρει ο ίδιος την ευθύνη. Δ) Νορμάλ συμπεριφορά – Ο θύτης κάνει ότι μπορεί ώστε να ξανακερδίσει τον έλεγχο και να κρατήσει το θύμα μέσα στη σχέση. Μπορεί να συμπεριφέρεται σα να μην συμβαίνει τίποτα ή μπορεί και να προσπαθήσει να γοητεύσει το θύμα. Αυτή η «ειρηνική» φάση