Γλώσσα και Ψυχολογία| Τι είναι η γλωσσική ανάπτυξη στα παιδιά;
Η γλώσσα είναι πλέον το απαραίτητο μέσο με το οποίο ο άνθρωπος επικοινωνεί και γνωρίζει το περιβάλλον του.
Μέσα από την επικοινωνία ο άνθρωπος μπορεί να μεταδώσει σκέψεις, συναισθήματα και πληροφορίες. Μπορεί ακόμα να μοιραστεί γνώσεις και εμπειρίες.
Η γλωσσική ανάπτυξη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη ψυχική υγεία, τη νοημοσύνη και τη κοινωνικότητα του παιδιού. Οι γονείς οφείλουν να παρέχουν στα παιδιά τους ένα περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα και παραστάσεις ώστε να τροφοδοτείται αυτή η ανάπτυξη.
Η γλωσσική ανάπτυξη σχετίζεται άμεσα με την ηλικιακή ωρίμανση του παιδιού και με τις επιδράσεις που δέχεται από το περιβάλλον του.
Η ομιλία αναφέρεται στην παραγωγή ήχων και η γλώσσα έχει σχέση με την ανταλλαγή και την ερμηνεία ιδεών, με τη διατήρηση και την οργάνωση αυτών και με το συνειρμό αυτών προς καινούργιες ιδέες.
Οι γλωσσικές ικανότητες είναι κατά σειρά: οι εμπειρίες, η ακρόαση, η ομιλία, η ανάγνωση, η γραφή και η εφαρμογή (Ε. Θεοδωροπούλου, Διδακτική παιδαγωγία).
Λόγω του ορισμού της γλώσσας ως σύστημα επικοινωνίας ανθρώπων ή ομάδων γίνεται αυτονόητο ότι θα πρέπει να αναφερθούμε στην ανάπτυξη της γλωσσικής επικοινωνίας η οποία ξεκινάει από τη στιγμή που το παιδί αρχίζει να προφέρει τις πρώτες του λέξεις. Όταν λοιπόν το παιδί επικοινωνεί γλωσσικά με το περιβάλλον του περνάει από μια σειρά γλωσσικών σταδίων. Αυτά αποτελούν συστήματα μικρής διάρκειας. Το κάθε επόμενο στάδιο περιέχει και τα προηγούμενα συστήματα.
Η γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού καθορίζεται από πολλούς παράγοντες εξωτερικούς και εσωτερικούς. Έτσι μεγάλο ρόλο παίζει η κληρονομικότητα, η νοημοσύνη, η κράση και το φύλο. Έχει παρατηρηθεί ότι τα κορίτσια μιλούν νωρίτερα και καλύτερα από ότι τα αγόρια, ενώ τα παιδιά τα οποία έχουν γεννηθεί πρόωρα καθυστερούν στην ανάπτυξη της ομιλίας. Όσον αφορά στους εξωτερικούς παράγοντες μεγάλο ρόλο παίζουν οι επιδράσεις του περιβάλλοντος, οι παιδαγωγικές ικανότητες των γονιών και των παιδαγωγών, καθώς και η οικονομική και κοινωνική κατάσταση (Αθανασίου Απ. Παπασιλέκα)
Τα παιδιά αρχίζουν να μιλάνε συνήθως μετά το κλείσιμο του πρώτου χρόνου της ζωής τους. Όταν αυτά αρχίζουν και χρησιμοποιούν τις λέξεις εκφράζουν ορισμένα περιεχόμενα. Πριν όμως συμβεί αυτό έχει αναπτυχθεί ο εσωτερικός λόγος, δηλαδή η κατανόηση της ομιλίας των άλλων. Αρχικά η επιλογή των λέξεων από το παιδί είναι σε άμεση σχέση με την εξυπηρέτηση των αναγκών του και των επιθυμιών του.
Η ανάπτυξη της γλώσσας του παιδιού βρίσκεται σε άμεση σχέση με την ηλικιακή του ωρίμανση. Έτσι, αρχικά, το παιδί που είναι κάτω των τριών ετών υπεργενικεύει τις λέξεις και ταυτόχρονα στενεύει τη σημασία τους. Καθώς το παιδί μεγαλώνει οι υπεργενικεύσεις μειώνονται και οι έννοιες γίνονται πιο ακριβείς.
Η ανάπτυξη των γραμματικών και συντακτικών δομών
Το παιδί μαθαίνει πρακτικά από το περιβάλλον του τις γραμματικές μορφές της μητρικής του γλώσσας, αρχίζει να ενώνει λέξεις και φτιάχνει προτάσεις. Η σωστή χρησιμοποίηση των μορφολογικών και συντακτικών κανόνων γίνεται βαθμιαία. Η διαδικασία εξαρτάται κυρίως από τις πνευματικές δυνατότητες του κάθε παιδιού.
Στην ηλικία των ενάμιση – δύο ετών πραγματοποιείται λαθεμένη εφαρμογή των δομικών κανόνων. Χρησιμοποιούνται λέξεις με την έννοια προτάσεων. Μετά το 18ο μήνα τα παιδιά αρχίζουν να σχηματίζον μικρές προτάσεις, η έκφραση των οποίων σχετίζεται με το βαθμό της πνευματικής και γλωσσικής ανάπτυξης. Λίγο μετά το δεύτερο χρόνο ακολουθούν συνθετότερες προτάσεις καλύτερα δομημένες, αλλά με λανθασμένη χρήση των χρόνων και των εγκλίσεων. Μέχρι το τέλος της προσχολικής ηλικίας το παιδί μιλάει σχεδόν το ίδιο ποιοτικά με τους ενηλίκους, αλλά με την εμφάνιση αναγραμματισμών και ασυνταξιών.
Κατά την είσοδο του στο σχολείο κατέχει πρακτικά τη γραμματική δομή της μητρικής γλώσσας και αρχίζει να μελετά τη λέξη σαν ένα ορισμένο μέρος του λόγου που έχει τις δικές του ομοιομορφίες.
Η μάθηση του γραπτού λόγου από το παιδί συμβάλλει σημαντικά στο σωστότερο και πιο αναπτυγμένο προφορικό λόγο.
Στάδια στη γνωστική ανάπτυξη του ατόμου Piaget, 4 στάδια:
• Αισθησιοκινητική Περίοδος
• Προσυλλογική Περίοδος
• Περίοδος Συγκεκριμένης Σκέψης
• Περίοδος Αφαιρετικής Σκέψης
Αισθησιοκινητική Περίοδος
Διάρκεια: από τη γέννηση έως το δεύτερο έτος της ηλικίας του παιδιού Χαρακτηριστικά:
• Η γνωστική λειτουργία στηρίζεται αποκλειστικά σε απλές αισθητηριακές και κινητικές δραστηριότητες.
• Το παιδί δεν έχει ακόμα αντίληψη του χώρου και του χρόνου και γι’ αυτόν το λόγο δεν μπορεί να αναπαραστήσει εσωτερικά τον εξωτερικό κόσμο.
• Η κατανόηση του κόσμου στηρίζεται μόνο στην άμεση τοποχρονική επαφή. Ό,τι δεν γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις, σημαίνει ότι δεν υπάρχει.
• Εγωκεντρική προσέγγιση του κόσμου.
Αισθησιοκινητική Περίοδος 6 υποστάδια:
1. Απλά αντανακλαστικά: μέχρι 1 μήνα από τη γέννηση
2. Πρώτες συνήθειες και πρωτογενείς κυκλικές αντιδράσεις (1-4 μηνών): προσπάθεια αναπαραγωγής τυχαίων γεγονότων (δάχτυλο στο στόμα)
3. Δευτερογενείς κυκλικές αντιδράσεις (4-8): αντιλαμβάνονται πράγματα πέρα από το σώμα τους, στρέφονται προς τα αντικείμενα (κουδουνίστρα) Αισθησιοκινητική Περίοδος (3/3)
4. Συντονισμός δευτερογενών κυκλικών αντιδράσεων (8-12): κάνουν πράγματα εσκεμμένα, καταλαβαίνουν τη μόνιμη ύπαρξη αντικειμένων (συνδυασμός αντικειμένων)
5. Τριτογενείς κυκλικές αντιδράσεις, καινοτομία, περιέργεια (12-18): εξερευνούν διάφορες πιθανότητες για τα αντικείμενα. Δοκιμάζουν πράγματα
6. Εσωτερίκευση συστημάτων (18-24): στρέφονται στη συμβολική σκέψη (τα παιδιά σχηματοποιούν την πραγματικότητα) Γλώσσα;
Προσυλλογιστική Περίοδος Διάρκεια: από το 3ο έως το 6ο έτος της ηλικίας του παιδιού Χαρακτηριστικά:
• Σ’ αυτήν την περίοδο αρχίζει η αναπαράσταση του εξωτερικού κόσμου σε εσωτερικές εικόνες και η ενεργοποίηση της ανακλητικής μνήμης.
• Το παιδί αντιλαμβάνεται ότι τα γεγονότα δε συμβαίνουν κατ’ ανάγκη «στο παρόν και στο εδώ» και η σκέψη του είναι ιδιαίτερα εγωκεντρική.
Περίοδος Συγκεκριμένης Σκέψης Διάρκεια: από το 7ο έως το 11ο έτος της ηλικίας του παιδιού
Χαρακτηριστικά:
• Το παιδί προβαίνει σε λογικούς συλλογισμούς, όπως κατηγοριοποιήσεις και αρίθμηση.
• Οι συλλογισμοί του παιδιού περιορίζονται στο συγκεκριμένο και στο άμεσο και είναι καθαρά εμπειρικοί Περίοδος Αφαιρετικής Σκέψης Διάρκεια: από το 12ο και ολοκληρώνεται στο 16ο έτος της ηλικίας του παιδιού
Χαρακτηριστικά: Σ’ αυτήν την περίοδο, αναπτύσσεται η κριτική και αφαιρετική σκέψη του εφήβου που τροφοδοτεί το ενδιαφέρον του για τη διατύπωση θεωριών και οδηγεί στην προσήλωσή του στο μέλλον (Παρασκευόπουλος 1985).
• Η γνωστική ανάπτυξη και κατά συνέπεια η μετάβαση από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο άλλο συντελείται μέσα από την ισορροπία δύο αντίθετων λειτουργιών: την αφομοίωση (“assimilation”) και τη συμμόρφωση (“accommodation”) αφομοίωση είναι η λειτουργία με την οποία ο άνθρωπος προσαρμόζει (αφομοιώνει) την εμπειρία του σε προϋπάρχουσες νοητικές δομές συμμόρφωση είναι η λειτουργία με την οποία αλλάζει (συμμορφώνει) τις προϋπάρχουσες νοητικές δομές με βάση την εμπειρία.
